Współcześnie, niepozorne gazomierze kojarzą się z cichutko obracającym się kółkiem z czerwonym paskiem. I choć od ponad 200 lat pełnią one podobne funkcje, to historia tych urządzeń pokazuje, że na długo zanim w naszym życiu powszechne i modne stały się usługi na żądanie, ten sam model sprzedaży stosowano już w gazownictwie.

Dawne gazomierze działały na zasadzie automatów wrzutowych – dawały określoną ilość gazu po uiszczeniu opłaty monetami lub żetonami, wtedy, kiedy był akurat potrzebny. Historia zatoczyła więc koło, bo współczesna konsumpcja wielu mediów – np. dostęp do seriali czy filmów – odbywa się właśnie w ten sposób.

Historia gazomierzy to nie tylko opowieść o sposobach liczenia objętości zużytego paliwa, to również proces rozwoju nowoczesnych modeli biznesowych. Dawne gazomierze były spełnioną biznesową przepowiednią, zapowiadały nowy porządek przepływów gospodarczych w formie powszechnej dziś relacji użytkownika z siecią.

Pierwszy gazomierz powstał w 1815 r. i był przeznaczony przede wszystkim dla przemysłu. Jego twórcą był brytyjski inżynier Samuel Clegg. W miarę wzrostu popularności gazowego paliwa zaczęły pojawiać się pierwsze liczniki, które regulowały relacje producentów (a więc klasycznych gazowni) z klientami indywidualnymi. Pod koniec XIX wieku częstym i bardzo praktycznym rozwiązaniem było stosowanie gazomierzy żetonowych – gaz płynął w mieszkaniach tylko po wrzuceniu do automatów specjalnych żetonów. Można było je kupić w gazowniach, a odpowiednie nominały pozwalały na korzystanie z różnych ilości gazu. Wśród producentów zniknął problem niespłaconych rachunków i pracochłonnego wyceniania zużytego gazu na podstawie przeliczania wskaźników gazomierzy przez inkasentów. Pewną ochronę przed dużą zmiennością cen gazu (droga technologia, problem inflacji) gwarantowały ówcześnie limitowane bony, sprzedawane przez część gazowni. Ich zakup był równoznaczny z przedpłatą za pewną ilość gazu w określonej cenie.

Później to rozwiązanie zostało zastąpione opłatą ryczałtową – płaconą co miesiąc z góry i wyrównywaną okresowo. Taka forma płatności, z pewnymi modyfikacjami, funkcjonuje zresztą do dziś. Liczniki gazowe z funkcją automatów wrzutowych nie przetrwały próby czasu.

Historia zmian w pomiarach zużycia i sposobach płatności za gaz to jednocześnie opowieść o ewolucji zabezpieczeń, bo w każdym systemie zawsze pojawiają się oszuści, próbujący różnymi sposobami wyłudzić dostęp do sieci gazowej. Najbardziej pomysłowi „hakerzy” produkowali żetony z… wody. Do matrycy w postaci kapsla bądź zakrętki wlewano i zamrażano wodę. Taki krążek lodowy po wrzuceniu do automatu uruchamiał mechanizm, a rozpuszczając się nie pozostawiał po sobie żadnego śladu. Na przestrzeni lat konieczna stała się coraz dokładniejsza kontrola wrzucanych monet, wprowadzenie dedykowanych żetonów, a następnie zabezpieczenia przeciwko cofaniu liczników.

Jak widać rozwiązania, które sprawdziły się w sieci gazowej, z powodzeniem funkcjonują również współcześnie. Konsumenci coraz częściej sięgają po usługi na żądanie (on demand) – filmy, seriale, transmisje zawodów sportowych czy muzykę w platformach streamingowych. Coraz szerszy jest też zakres usług dostępnych dzięki jednorazowej opłacie lub cyklicznej płatności abonamentowej – w ten sposób płacimy za użytkowanie internetu, telefonu czy własnych przestrzeni danych. Te formy konsumpcji zdominowały w XXI wieku wiele sfer życia.

Związek gazomierzy z dzisiejszymi modelami sprzedaży to tylko jeden z wątków Wirtualnego Muzeum Gazownictwa (WMG) – nowej, internetowej platformy edukacyjnej, dostępnej pod adresem www.wmgaz.pl. WMG to platforma wiedzy o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości gazownictwa oraz gazu ziemnego – baza setek eksponatów, wirtualnych wystaw i gazowych ciekawostek.

Polska Spółka Gazownictwa (PSG) jest mecenasem projektu Wirtualnego Muzeum Gazownictwa.

Gazomierz żetonowy z 1916 r.

Gazomierz żetonowy z 1937 r.

Gazomierz żetonowy z 1911 r.

Źródło: Wirtualne Muzeum Gazownictwa / PSG - Partner Projektu: PGNiG