Informacja w sprawie ustawy z dnia 7 lipca 2023 r.o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw.

Ustawa nowelizuje 31 ustaw obejmujących szerokie spektrum spraw, w tym zakresu postępowania cywilnego, kosztów sądowych w sprawach cywilnych, postępowania karnego, prawa karnego materialnego, ustroju sądów powszechnych, organizacji i funkcjonowania prokuratury oraz działalności komorników sądowych. Deklarowanym przez ustawodawcę celem ustawy jest wprowadzenie zmian zmierzających do usprawnienia funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Polsce.

Ustawa wprowadza zmiany w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (dalej jako „k.p.c.”), polegające w szczególności na:

1)           wprowadzeniu możliwości doręczania pism sądowych profesjonalnym pełnomocnikom za pośrednictwem portalu informacyjnego oraz określeniu rodzaju pism procesowych podlegających doręczeniu za pośrednictwem portalu informacyjnego i skutki doręczenia; tym samym zmiana ta przenosi na stałe rozwiązania przyjęte w ustawie ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowej (dalej także jako „ustawa covidowa”);

2)           wprowadzeniu regulacji dotyczących możliwości przeprowadzenia posiedzenia jawnego w formie posiedzenia zdalnego. Posiedzenia takie mogą być zarządzone z urzędu lub na wniosek osoby, która ma uczestniczyć w posiedzeniu, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na charakter czynności, które maja być dokonane na posiedzeniu, a przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania;

3)   wprowadzeniu jako zasady regulacji określającej, iż w postępowaniu apelacyjnym sąd rozpoznaje sprawę w składzie jednego sędziego z wyjątkiem spraw: 1) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia choćby w jednej z wniesionych apelacji przekracza milion złotych, 2) rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sąd okręgowy jako właściwy rzeczowo, z uwzględnieniem pkt 1, 3) rozpoznawanych w pierwszej instancji w składzie trzech sędziów w sprawach, w których prezes sądu zarządzi rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy. Równocześnie uchwalona ustawa stanowi, iż ilekroć k.p.c. przewiduje, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w składzie jednego sędziego, prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy (dodawany art. 367¹ k.p.c.);

4)   wprowadzeniu jako zasady regulacji określających, iż w sprawach o rozwód i o separację oraz w sprawach o unieważnienie małżeństwa i w sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa jak również w sprawach o ubezwłasnowolnienie sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w składzie jednego sędziego (art. 446¹, art. 451 i art. 560 k.p.c.);

5)          wprowadzeniu jako zasady regulacji określających, iż w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów oraz w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową, w sprawach z zakresu regulacji energetyki, w sprawach z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty, w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego, w sprawach z zakresu regulacji rynku wodno-kanalizacyjnego oraz w sprawach własności intelektualnej sąd rozpoznaje apelację w składzie jednego sędziego;

6)          wprowadzeniu jako zasady regulacji, zgodnie z którą rozpoznanie zażalenia następować będzie w składzie jednoosobowym z wyjątkiem tzw. zażaleń poziomych w sądzie pierwszej i drugiej instancji (zażalenia w sprawach wskazanych w art. 394^1a § 1 oraz art. 394² § 1 i 1¹ k.p.c.), które będą rozpatrywane w składzie trzech sędziów.

Ustawa wprowadza również zmiany w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (dalej jako „k.p.k.”), polegające w szczególności na:

1)      wprowadzeniu regulacji ograniczającej przypadki nieuzasadnionego wyłączania spraw do odrębnego postępowania na zaawansowanym etapie postępowania sądowego poprzez dookreślenie przesłanek uzasadniających podjęcie takiej decyzji oraz wprowadzenie możliwości jej zaskarżenia;

2)      wprowadzeniu regulacji doprecyzowujących przebieg i przesłanki inicjowania postępowania sądowego aktem oskarżenia wniesionym przez oskarżyciela posiłkowego oraz stworzenie rozwiązań zapobiegających przyjmowaniu do rozpoznania spraw zainicjowanych aktem oskarżenia wniesionym przez osoby (podmioty) nieposiadające w sprawie statusu pokrzywdzonego;

3)      wprowadzeniu regulacji poszerzającej możliwość odstąpienia, w ramach instytucji przedstawienia zarzutów, od czynności ogłoszenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz przesłuchania w charakterze podejrzanego także o sytuację w której wykonanie tych dwóch ostatnich czynności jest niemożliwe ze względu na stan zdrowia podejrzanego albo stan nietrzeźwości lub odurzenia w jakim znajduje się podejrzany, a zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego jak również powiązanie tej zmiany z możliwością stosowania środków zapobiegawczych wobec osób w stosunku do których nie było możliwości wykonania czynności przesłuchania z przyczyn wskazanych powyżej (art. 249 § 3a k.p.k.);

4)      doprecyzowaniu przepisów dotyczących przeprowadzania przesłuchań świadków przy użyciu urządzeń umożliwiających przeprowadzanie tej czynności na odległość z jednoczesnym przekazem obrazu i dźwięku w postępowaniu przygotowawczym;

5)      wprowadzeniu możliwości kontynuowania rozprawy w sprawie rozpatrywanej w składzie kolegialnym w razie zmiany jednego z członków składu (co ma zmniejszyć liczbę spraw prowadzonych od początku, tym samym wpłynąć na szybkość postępowania i obniżyć jego koszty oraz zmniejszyć obciążenia dla stron tego postępowania);

6)      wprowadzeniu instytucji: narady wstępnej oraz wyroku częściowego;

7)      przyspieszeniu doręczania pism w postępowaniu sądowym poprzez możliwość doręczania pism procesowych i innych pism za pośrednictwem portalu informacyjnego lub odbioru pism sądowych także przez osoby upoważnione na podstawie pełnomocnictwa do odbioru przesyłek pocztowych.

Ustawa wprowadza także zmiany w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (dalej jako „k.k.w.”), polegające w szczególności na wprowadzeniu rozwiązania umożliwiającego zarządzenie przez sąd ściągnięcia z objętego zabezpieczeniem majątkowym mienia skazanego orzeczonej względem niego: grzywny, świadczenia pieniężnego, środków kompensacyjnych, przepadku lub zwrotu korzyści majątkowej albo jej równowartości, których przedmiotem jest kwota pieniężna, lub zasądzonych kosztów sądowych:

a)      po zawiadomieniu skazanego o zarządzeniu ich ściągnięcia – jeżeli zabezpieczono środki pieniężne skazanego (lub inne mienie, z którego uzyskano środki pieniężne),

b)      po bezskutecznym wezwaniu skazanego do ich uregulowania – jeżeli zabezpieczono inne niż środki pieniężne mienie skazanego.

Ściągnięcie z zabezpieczonego mienia skazanego grzywny, świadczenia pieniężnego, środków kompensacyjnych, przepadku lub zwrotu korzyści majątkowej albo jej równowartości, których przedmiotem jest kwota pieniężna, lub zasądzonych kosztów sądowych będzie możliwe także wówczas, gdy objęte wyrokiem rozstrzygnięcie o charakterze majątkowym nie stanowiło tytułu zabezpieczenia. Jednakże w szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy wykonanie orzeczenia o charakterze majątkowym z zabezpieczonego mienia pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny wyjątkowo ciężkie skutki, a zostały one uiszczone co najmniej w połowie i z okoliczności sprawy wynika, że pomimo takiego odstąpienia zostaną uiszczone w całości, sąd może odstąpić od zarządzenia wykonania orzeczenia z zabezpieczonego mienia.

Ustawa wprowadza również zmiany w ustawie z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw w zakresie zmian dotyczących Kodeksu karnego, Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu karnego wykonawczego, a polegające w szczególności na:

1)      zmianie art. 44b k.k. w zakresie przepadku pojazdu mechanicznego, a mianowicie jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd, orzeka się przepadek równowartości pojazdu. Nadto dodany został  § 5 który stanowi, że przepadku pojazdu mechanicznego oraz przepadku równowartości pojazdu nie orzeka się, jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jest niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie; 

2)      rozszerzeniu przesłanek formalnych warunkowego zwolnienia (art. 78 k.k.) polegających na tym, że zwolnienie po odbyciu trzech czwartych kary dotyczyć będzie również skazanego, wobec którego wydano prawomocne postanowienie stwierdzające, że bezprawnie utrudniał wykonanie kary pozbawienia wolności;

3)      rozszerzeniu treści art. 101 § 4 k.k. w zakresie przedawnienia karalności o przestępstwa określone w art. 156a i art. 191b k.k. popełnione na szkodę małoletniego;

4)      w zakresie spowodowania wypadku lub katastrofy komunikacyjnej pod wpływem alkoholu, sąd w razie skazania obligatoryjnie musiał orzec przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym, ustawa wprowadza fakultatywne orzeczenie przepadku, natomiast obligatoryjne tylko wówczas gdy zawartość alkoholu w organizmie sprawcy była wyższa niż 1 promil we krwi lub 0,5 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia.

Ponadto ustawa wprowadza zmiany w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (dalej jako „u.s.p.”), polegające w szczególności na:

1)      uszczegółowieniu regulacji dotyczących wymierzania kar porządkowych m.in. poprzez wprowadzenie zasady, iż postanowienie o ukaraniu karą porządkową jest wykonalne z chwilą uprawomocnienia, podczas gdy dotychczas było natychmiast wykonalne;

2)      wskazaniu, że pisma sądowe doręcza się adwokatom, radcom prawnym, rzecznikom patentowym, prokuratorowi, Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej i organowi emerytalnemu określonemu przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych drogą elektroniczną za pośrednictwem kont w systemie teleinformatycznym (portal informacyjny), o ile przepis szczególny tak stanowi;

3)      doprecyzowaniu przepisów stanowiących podstawę prawną do wykonywania przez Ministra Sprawiedliwości zadań z zakresu informatyzacji sądownictwa.

4)      określeniu szczegółowych zasad dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa w budynkach sądowych;

5)      wprowadzeniu zmian w zakresie kwalifikacji kandydatów na stanowisko referendarza poprzez usunięcie wymogu wiekowego (24 lat) jak również zwolnienia z obowiązku złożenia egzaminu referendarskiego, sędziowskiego, prokuratorskiego, notarialnego, adwokackiego lub radcowskiego lub ukończenia aplikacji sędziowskiej albo aplikacji prokuratorskiej osób które przed mianowaniem przez okres co najmniej 5 lat były zatrudnione na stanowisku asystenta sędziego w pełnym wymiarze czasu pracy.

6)      wprowadzeniu zmian w zakresie kwalifikacji kandydatów na stanowisko starszego referendarza poprzez doprecyzowanie okresu pozyskiwania pozytywnych ocen w postaci 5 ostatnich lat poprzedzających awans.

Ponadto w związku z przyjęciem w ustawach k.p.c. i k.p.k. oraz w u.s.p. zmian dotyczących możliwości wykorzystywania przy doręczeniach także portalu informacyjnego, ustawa dokonuje zmian w ustawie z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze, w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, w ustawie z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych oraz w ustawie z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, wprowadzając obowiązek posiadania konta w portalu informacyjnym przez wykonujących zawód adwokatów, radców prawnych i rzeczników patentowych oraz przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej.

Ustawa wprowadza również zmiany w ustawie z dnia 28 stycznia 2016 r. – Prawo o prokuraturze,  polegające w szczególności na:

1)      wprowadzeniu ustawowego określenia kompetencji i zadań Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego - Prokuratora Krajowego;

2)      rozszerzeniu kompetencji Prokuratora Krajowego w sprawach zastrzeżonych dotychczas dla Prokuratora Generalnego;

3)      wprowadzeniu zasady powoływania i odwoływania prokuratora regionalnego, okręgowego i rejonowego przez Prokuratora Krajowego;

4)      wprowadzeniu kompetencji Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego - Prokuratora Krajowego w zakresie pełnienia nadzoru instancyjnego w sprawach prowadzonych w Prokuraturze Krajowej;

5)      wprowadzeniu zasady pełnienia przez Pierwszego Zastępcę Prokuratora Generalnego - Prokuratora Krajowego funkcji prokuratora nadrzędnego w Prokuraturze Krajowej.

W związku ze zmianami wprowadzonymi w ustawie – Prawo o prokuraturze w zakresie dotyczącym określenia kompetencji Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego Prokuratora Krajowego uchwalona ustawa przyjęła zmiany dostosowujące poprzez wprowadzenie Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego Prokuratora Krajowego w miejsce Prokuratora Generalnego w ustawach z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, z dnia
12 października 1990 r. o Straży Granicznej, z dnia 21 czerwca 1996 r. o szczególnych formach sprawowania nadzoru przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej, z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych, z dnia
16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej oraz z dnia 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa.

Ustawa wprowadza także zmiany w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych polegające, w szczególności na uszczegółowieniu zasad i trybu pobierania kosztów sądowych w sprawach cywilnych oraz wprowadzeniu regulacji stanowiącej, iż wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych podlega rozpoznaniu w terminie
7 dni od dnia złożenia albo uzupełnienia jego braków formalnych. 

Ustawa wprowadza również zmiany w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe oraz w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne dotyczące zasad rozpoznawania zażaleń w postępowaniu upadłościowym oraz w postępowaniu restrukturyzacyjnym polegające na wprowadzeniu rozwiązania modelowego, zgodnie z którym zażalenia na postanowienia wydane we wskazanych postępowaniach są co do zasady rozpoznawane przez ten sam sąd w innym składzie, przy jednoczesnym wyodrębnieniu określonych – wskazanych expressis verbis w ustawie – kategorii postanowień, w przypadku których zażalenie rozpoznawane jest przez sąd drugiej instancji w składzie trzech sędziów zawodowych.

Uchwalona ustawa wprowadza także zmiany w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych polegające na uchyleniu obowiązujących dotychczas regulacji:

- art. 15 zzr¹ stanowiącego, iż w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie 6 miesięcy po ich odwołaniu nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe,

- art. 15 zzs¹ przewidującego w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania tego z nich, który obowiązywał jako ostatni, w sprawach rozpoznawanych według przepisów k.p.c., przeprowadzanie rozpraw lub posiedzeń jawnych przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (posiedzenie zdalne) oraz rozpoznawanie spraw w pierwszej i drugiej instancji w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem spraw rozpoznawanych w składzie jednego sędziego i dwóch ławników,

- art. 15 zzs² przewidującego, w sprawach rozpoznawanych według przepisów k.p.c.,  możliwość zamknięcia rozprawy i wydania orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie,

- art. 15 zzs⁹ dotyczącego wykorzystywania, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania tego z nich, który obowiązywał jako ostatni, w sprawach rozpoznawanych według przepisów k.p.c., systemu teleinformatycznego do doręczania pism procesowych i pism sądowych w sprawach prowadzonych przez profesjonalnych pełnomocników.

Ustawa zmienia również inne obowiązujące ustawy, w tym: 

-  ustawę z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w zakresie obejmującym jednoznaczne wskazanie, że w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie, prowadzonym na podstawie w/w ustawy nie znajduje zastosowania nie tylko art. 555 k.p.k., ale także art. 554 § 2a i 2b k.p.k.;

- ustawę z dnia 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych w zakresie przepisów dotyczących pobierania zaliczek na poczet wydatków ponoszonych przez komornika oraz kosztów ponoszonych przez wnioskodawcę w razie wykonania zabezpieczenia roszczenia pieniężnego lub europejskiego nakazu zabezpieczenia;

- ustawę z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych poprzez dodanie m.in. przepisów przewidujących odpowiedzialność majątkową komornika odwołanego, przeniesionego albo którego powołanie na stanowisko komornicze wygasło oraz jego następców prawnych z tytułu powstałych przed zwolnieniem ze stanowiska: 1) kosztów związanych z archiwizacją lub zniszczeniem akt spraw; 2) nienależnie pobranych lub ściągniętych kosztów komorniczych.

Ustawa wejdzie w życie zasadniczo po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, z wyłączeniem niektórych przepisów, dla których ustawa przewiduje późniejszy termin ich wejścia w życie.

Źródło: KPRP